Jødane hadde ikkje status som menneske mellom dei som beordra dei deportert og seinare drepen. Men det var dei. Heile handlinga er så overveldande grufull at den fort blir framand. Og så er det så lenge sidan. Og så er fotoa og dei siste minna frå kaia i Oslo så mørke og fargelause. Uskarpe. Uverkelege. Men det skjedde. Donau gjekk sørover. Så til kai i ein ny hamneby. Så vart menneska flytta over på tog for den siste reisa. Om 3 dagar er det 78 år sidan 532 menneske kom til den polske byen Oświęcim. Vi kjenner den under det tyske namnet. 346 av 532 vart drepen rett etter at dei kom til Auschwitz. Resten vart plaga til dei døydde eller overlevde. Berre 9 overlevde.
Seinare kom fleire. Frå heile verda. Også frå Ålesund. Reidun Steinfeld, oppvakse og buande i Rasmus Rønnebergsgate 18, kom med eit anna skip nokre månader seinare. Ho og 157 til. Ho vart gassa ved ankomst. Så fleire skip. Fleire tog.
Så lenge sidan. Så fælt at ein vanskeleg kan fatte det. Og med berre uskarpe, matte og oppskrapa foto som minne. Uverkeleg. Men det skjedde.
Snublesteinar på fortau med namna til dei døde rundt omkring i landet minner oss om det som var. Snublesteinane har blitt pussa dei siste dagane. Slik blir det meir verkeleg. Sjølv har eg pussa på mitt vis: Studentfotoet av Reidun, som er meir enn 80 år gammalt, har fått litt digital omsorg. Hakk og sår er fjerna. Sløret av elde er løfta bort. Ho har fått farge i kinna. Liv. Ho er skarp og fargerik og vakker. Ekte. Lykkeleg. Lykkeleg uvitande om det som snart skal skje. Ikkje berre eit falma foto. Litt meir verkeleg. Og vanskelegare å gløyme.