– Fridom betyr alt, seier den spreke jubilanten til Sunnmørsposten. Ho var nesten 15 år gamal då tyskarane invaderte Norge, den 9. april 1940. Og på dagen fylte ho 20 år då freden kom – og landet fekk fridomen tilbake.
– Den dagen gløymde vi bursdagen min. Det var endeleg blitt fred.
Slapp jubelen laus.
– Eg hugsar jubelen den 8. mai 1945. Seint kvelden før melde dei om at krigen var slutt. Vi fann fram flagg, store og små, ropte og song Fedrelandsssongen. Til gudstenesta i Borgundkyrkja pynta folk seg med glitter og småflagg frå juletrepynt dei hadde leita fram. I knappehulla hadde dei grøn bjørk, fortel Judith.
Skammens datter
Ho budde på Rørstadhaugen på Fiskarstranda, der ho også bur i dag, i lag med foreldra, tre systrer og ein bror. Judith var nummer tre i syskenflokken. Faren var omreisande predikant, og mora var heime på garden med barna.
– Då krigen kom, så tenkte eg at dette vert ei trist ungdomstid. Vi visste ikkje kor lenge det ville vare, fortel ho.
Fem tøffe år
Det vart fem tøffe år, men der familien, slektningar og naboar hjelpte kvarandre så godt dei kunne. Ho hugsar godt då tyskarane kom til heimstaden.
– Eg var nede hos besteforeldra mine og vi dreiv på med å legge ut fisk til tørk på berga. Då kom onkelen min springande og sa at tyskarane hadde innteke Ålesund. Eg hadde aldri sett onkel gråte før. Snart var tyskarane også på Sula. I Langevåg, på Fiskarstranda og overalt elles i bygd og by over heile landet. Judith hugsar at tyskarane tok den fine kvite hesten deira. Den heitte Haakon, som den norske kongen, og vart henta av to menn med pisk.
QUIZ: Hvor mye vet du om 2. vedenskrig?
– Då dei gjekk frå garden, snudde hesten seg og så seg tilbake. Då fekk han eit rapp med lêrreima av den eine tyskaren, noko hesten ikkje var vant til. Vi så aldri den hesten igjen.
Luftkrigen på Sunnmøre
Judith minnes også den lange turen ho gjekk med trillebåra ut til Langevågen. Opp i den var radioen til onkelen hennar, den som han hadde spart lenge og kava slik for å få tak i. Ho gret heile den nesten åtte kilometer lange vegen frå Blomvika og ut til Langevågen. Den tyske okkupasjonsmakta var svært streng, og det vart forbode å høyre på radio.
– Vi var redde og torde ikkje anna enn å lystre dei, fortel ho. Fleire gonger vart Judith vitne til dramatiske hendingar. Nokre gongar var det nære på at dei sjølve hamna i skotlinja.
– Det verste var bombinga og flyangrepa. Det var nifst og skummelt. Ein gong vart eit skip i Mauseidvågen bomba. Då låg 8–9 menneske i løa då det braka laus. Men det gjekk bra med oss, og heller ikkje ei einaste av glasrutene i løa gjekk med, fortel ho.
I krigsåra gjekk mykje av tida med til å skaffe mat og elles få mest mogleg ut av det ein hadde. Dei sådde havre og bygg, og malte poteter for å lage potetmjøl. Av nisespekk og grisespekk laga dei såpe, og av gulerter bruna på steikepanne vart det laga kaffi.
– Under krigen lærte vi å ta vare på mat. Og vi delte på det vi hadde, mellom anna med slektningar i byen, seier ho.
Her blir tyskerne angrepet på Sunnmøre
Det å ha dyr på garden og båt til fiske på fjorden, betydde mykje. Det vart mykje spekesild til middag og røykasild til non. Mykje av lærdomen ho fekk på så ulikt vis under krigen, har ho brukt til å hjelpe andre seinare i livet.
Tantebarn og fadderbarn.
Judith utdanna seg til husstell- og formingslærar, noko ho jobba som fram til ho vart pensjonist. Mellom anna i mange år på ungdomsskulane på Hareid og på Blindheim.
I ein alder av 46 år gifta ho seg med sin Kurt frå Bergen. Dei to fekk 42 gode år i lag, før ektemannen døydde i fjor. Sjølv fekk Judith ikkje eigne barn. Men ho har alltid vore glad i barn og unge. Ho har 33 eigne tantebarn, som framleis alle vert huska på til jul. I tillegg har ho hatt heile 36 fadderbarn gjennom dei siste 60 åra. Fattige barn på Filippinane og Taiwan, som ho har hjelpt med pengar til skulegang, mat og klede – gjennom misjonsforeininga.
– Eg har hatt to i gongen. Det kostar 400 kroner i månaden. Det blir eg ikkje fattigare av. Berre veldig, veldig glad. Og dei sender meg brev, teikningar og bilete tilbake, seier ho.
- Fridom er kvile
– Om du vil bli lukkeleg i livet, så hjelp andre, er hennar råd. Ho tenkjer mykje på dei som i dag vert utsett for krig, overgrep og naud. Som til dømes flyktningar frå Syria eller tiggaren som sit utanfor kjøpesenteret på Moa.
– Desse har same rett på livet som oss. Eing skal ikkje gå rundt og engste seg heile tida, over all uroa i verda. Men ein kan hjelpe til der ein kan, og dele på det ein har.
– Eg er takknemleg for det Gud har lagt til rette for i livet mitt. Eg er lukkeleg. Folk i Norge bør sette større pris på det dei har, og at vi har det så godt, seier ho.